فضای سایبر؛ یک طبقه‌بندی بنیادی
محمدحسین آشنا
فضای سایبر شبکه‌ای بسیار پیچیده و تو در تو را در بر می‌گیرد که متشکل از اجزاء و عناصر متفاوت و بی‌شماری است. این فضا در واقع یک قلمرو جهانی درون فضای اطلاعاتی و شامل شبکه‌های مستقل زیرساخت فناوری اطلاعات است که می‌توان آن‌ها را به اینترنت، شبکه‌های ارتباطات از راه دور، سیستم‌های رایانه‌ای، پردازش‌گرهای جاسازی شده و کنترل‌کننده‌ها تقسیم کرد.
اکنون و در آستانه ورود به دهه سدم از قرن 21 می‌توان به جرأت این ادعا را طرح کرد که چشم‌انداز رؤیامانند تبدیل فضای سایبر به یک فضای موازی برای زندگی انسان‌ها تا حد زیادی محقق شده و البته همچنان به پیشروی ادامه خواهد داد. حال می‌توان به راحتی از فضای دوم یاد کرد و آن را بستری برای نوعی زندگی ثانویه قلمداد کرد؛ بستری که البته در حد فضای دوم باقی نمانده و بعضاً تفاوتی با فضای اول زندگی انسان‌ها نیز ندارد.
بر این اساس تا کنون پژوهش‌های گوناگونی در مورد ساختارها و انواع طبقه‌بندی‌های ممکن در خصوص فضای مجازی و اینترنت صورت گرفته تا بتوان به فهم ساده‌تری نسبت به چیستی و چگونگی آن دست پیدا کرد.
یکی از انواع دسته‌بندی‌های موجود درباره فضای سایبر به این صورت است که آن را به شکل یک ساختار سه‌لایه در نظر بگیریم؛ ساختاری شامل سه لایه «فیزیکی، منطقی و اجتماعی» که خود از پنج جزء «جغرافیایی، شبکه فیزیکی، شبکه منطقی، پرسونای سایبر و پرسونا» ایجاد شده است. در ادامه ضمن ارائه تصویری از این طبقه‌بندی، به توضیح آن خواهیم پرداخت.
فیزیکی:
لایه فیزیکی شامل اجزاء جغرافیایی و شبکه فیزیکی است. جزء جغرافیایی در واقع محل فیزیکی عناصر شبکه را شامل می‌شود. در حالی که مرزهای ژئوپلیتیکی در فضای مجازی را می‌توان با سرعت نور رد کرد، همچنان می‌توان از یک بعد فیزیکی یاد کرد که به دیگر قلمروها متصل است. جزء موسوم به شبکه فیزیکی شامل تمامی سخت‌افزارها و زیرساخت‌هاست (باسیم، بی‌سیم و نوری) که از شبکه و اتصال‌دهندگان فیزیکی (سیم‌ها، کابل‌ها، فرکانس رادیویی، روترها، سرورها و رایانه‌ها) پشتیبانی می‌کند.
منطقی:
لایه منطقی شامل جزء شبکه منطقی است که ذات آن فنی بوده و مشتمل بر اتصالاتی است که بین گره‌های شبکه موجود است. گره‌ها در واقع هرنوع وسیله‌ای هستند که به یک شبکه رایانه‌ای متصل می‌شوند. گره‌ها می‌توانند رایانه، دستیار شخصی دیجیتال، تلفن همراه یا انواع لوازم خانگی متصل به شبکه باشند. به عبارتی در یک شبکه پروتکل اینترنتی، گره هر وسیله‌ای است که دارای یک IP است.
اجتماعی:
لایه اجتماعی از ابعاد انسانی و شناختی به وجود آمده و شامل جزء پرسونای مجازی و پرسونا است. پرسونای مجازی یعنی چیستی هویت فرد در شبکه (آدرس ایمیل، آدرس IP رایانه، شماره تلفن همراه و غیره). پرسونا هم شامل افرادی است که در واقع در شبکه حضور دارند. یک فرد می‌تواند پرسوناهای مجازی گوناگونی داشته باشد (مثلا حساب‌های کاربری ایمیل مختلف در رایانه‌های مختلف)؛ همچنین یک پرسونای مجازی نیز می‌تواند دارای چندین کاربر باشد.
تقسیم‌بندی فوق یک چشم‌انداز جدید و قابل تأمل از ساختار پیچیده اینترنت برای فهم بهتر آن به ما ارائه می‌دهد که بر اساس آن می‌توان در حوزه‌های مختلف از جمله سیاست‌گذاری، تصمیمات اجرایی و نحوه به‌کارگیری اینترنت در موارد گوناگون استفاده کرد.
* تقسیم‌بندی فوق الهام‌گرفته از وب‌سایت acqnotes است.
